მულტი სამყარო, ბნელი დინება და კოპერნიკის პრინციპი

მეოცე საუკუნის დასაწყისში ითვლებოდა რომ სამყარო სტატიკური და უცვლელია. ის არასდროს დაბადებულა და არც არსდროს შეწყვეტს არსებობას. ჩვენი გალაქტიკა მიიჩნეოდა კუნძულოვან სამყაროდ რომლის მიღმაც უსასრულო და უცვლელი წყვდიადი იწვა. ეს სურათი ედუინ ჰაბლის დაკვირვებებმა შეცვალა. აღმოჩნდა რომ პატარა ნისლეულები რომლებიც მაშინდელი ტელესკოპებით კარგად არც ჩანდა, სულაც არ იყო ნისლეულები. ისინი ისეთივე ვარსკვლავთა კუნძულებს წარმოადგენდნენ როგორც ჩვენი რძიანი გზა (ირმის ნახტომი) მანძილის გაზომვით აღმოჩნდა რომ ისინი ბევრად შორს იყვნენ ვიდრე სხვა ნებისმიერი ობიექტი გალაქტიკის შიგნით. ასევე აღმოჩნდა რომ გალაქტიკები მანძილის პროპორციულად აჩქარებით გვშორდებოდნენ. ამ ყველაფრის შედეგი ის იყო რომ მეცნიერებამ გააცნობიერა – სამყარო სტატიკური არაა! ის ფართოვდება, გალაქტიკები ასე ორგანიზებულად კი არ მოძრაობენ, არამედ თავად სივრცე იჭიმება. შესაბამისად თუ ამ სურათს უკან გადავახვევთ დროში მივდივართ მომენტამდე როდესაც სამყარო ძალზედ მცირე იყო.

ირმის ნახტომის ახალი რუკა

როგორც ახალი კვლევა აჩვენებს ჩვენი მშობლიური გალაქტიკის ლოკალური მკლავი რომელშიც ვცხოვრობთ გაცილებით დიდი აღმოჩნდა. შედეგები მიღებულ იქნა რადიოტელესკოპ VLBA-ის მეშვეობით. (Very Long Baseline Array)

ჩვენი გალაქტიკა ირმის ნახტომი (იგივე რძიანი გზა) უზარმაზარი სპირალური გალაქტიკაა, (ჩვენთვის უზარმაზარი, თორემ გალაქტიკებს შორის, სრულიად საშუალო ზომისად ითვლება) მისი დიამეტრი საშუალოდ 100 000 სინათლის წელია, ჩვენი მზის სისტემა გალაქტიკის ცენტრიდან   25 000 სინათლის წლის მოშორებით მდებარეობს, ერთ ორბიტულ გარემოქცევას გალაქტიკის ცენტრის გარშემო საშუალოდ 240 მილიონი წელს ანდომებს. თუ ელიფსური და არაწესიერი გალაქტიკები შედარებით ერთგვაროვნად გამოიყურებიან სპირალურ გალაქტიკაში შესამჩნევია მკლავები, რომლებიც ცენტრიდან გარეუბნებისკენ ვრცელდება, არსებობს მთავარი და პერიფერიული (განშტოებები) მკლავები. ჩვენი მზის სისტემა ორ მთავარ მკლავს პრესევსსა და მშვილდოსანს შორის იმყოფება შედარებით პერიფერიულ ლოკალურ განშტოებაზე. წინამდებარე კვლევებით გაირკვა რომ რომ ჩვენი რეგიონი არ არის ისეთი მცირე განშტოება როგორც აქამდე ითვლებოდა, არამედ წარმოადგენს პრესევსის მკლავის უფრო ფართო განშტოებას. (დამოუკიდებელ მკლავს) მეცნიერებმა ინტერფერომეტრის და გადახრის გაზომვით (პარალაქსი) გამოყენებით გაზომეს მანძილი შორეული ნისლეულებამდე. რისი მეშვეობითაც გამოიკვეთა ლოკალური მკლავის უფრო დეტალური სურათი. მისი სიგრძე დაახლოებით 15 000 სინათლის წელია.

კეპლერის ახალი სიურპრიზი

18 აპრილს კეპლერის მისიის მნიშვნელოვანი ახალი აღმოჩენის შესახებ გახდა ცობილი. მისიაში ჩართულმა მეცნიერებმა განაცხადეს ორი ახალი პლანეტური სისტემის აღმოჩენის შესახებ, ამ სისტემებში (სულ შვიდი პლანეტაა) სამი პლანეტა მდებარეობს სასიცოცხლო ზონაში და მისიის ფარგლებში აღმოჩენილი პლანეტებიდან ყველაზე მეტად შეესაბამება დედამიწას. დედამიწის მსგავსი პლანეტები რამდენიმე მნიშვნელოვანი პარამეტრით განისაზღვრება, ესენია ზომა, დაშორება მშობელი ვარსკლვავიდან, (სასიცოცხლო ზონაში მდებარეობა) მასა და სიმკვრივე. ასევე შემცველობა. თუმცა შორეული პლანეტების შემცველობის შესწავლა ძალზედ რთულია.

სამყარო კიდევ უფრო ხნიერია

ადრეული სამყაროს ყველაზე დეტალური რუკა, რომელიც შეადგინა პლანკმა

სამყარო კიდევ უფრო ხნიერია – ახალ მონაცემებზე დაყრდნობით აცხადებენ მეცნიერები. მაგრამ ეს მნიშვნელოვნად არ ცვლის საერთო სურათს. თუმცა ჩვენი ყოველდღიური სტანდარტებით 100 მილიონი წელი ძალიან დიდი დროა, სამყაროსთვის არც ისე დიდი დროა. ეს დაახლოებით იგივეა 14 წლამდე ბავშვის ასაკის განსაზღვრაში 1 თვე რომ შეგვეშალოს.

ევროპული კოსმოსური სააგენტოს პლანკის მისიის მიხედვით სამყაროს ასაკი შეადგენს 13.82 მილიარდ წელიწადს. აქამდე ყველაზე ზუსტი მონაცემები, ცნობილი იყო WMAP-ისგან 13.72 მილიარდი წელიწადი. თუმცა მეცნიერები ამბობენ რომ პლანკმა უფრო დეტალური მონაცემები მოაგროვა და შესაბამისად ახალი გაზომვები უფრო სანდოა. ახალი მონაცემები მიუთითებს არა მარტო სამყაროს ასაკზე არამედ მის შემცველობასა და მდგომარეობაზე. მაგალითად იგივე მონაცემების მიხედვით ირკვევა რომ სამყარო ოდნავ უფრო ნელა ფართოვდება და შესაბამისად უფრო ნაკლებ ბნელ ენერგიას შეიცავს.

დედამიწის მსგავსი პლანეტები შესაძლოა უფრო ახლოა

კოსმოსურ ტელესკოპ კეპლერის მეშვეობით, ასტრონომებმა ჰარვარდ სმითსონის ასტროფიზიკის ცენტრში გამოითვალეს რომ ჩვენს გალაქტიკაში  წითელი ჯუჯების 6% გააჩნიათ დედამიწის ზომების პლანეტები ე.წ “საცხოვრებელ ზონებში” ეს არის ზონა ვარსკვლავის გარშემო რომელშიც შესაძლებელია თხევადი წყლი არსებობა. 

მზის სამეზობლოში ვარსკვლავთა უმრავლესობა წითელი ჯუჯაა. მკვლევარებს სჯერათ რომ დედამიწის ზომის პლანეტა, ზომიერი ტემპერატურით, შეიძლება მდებარეობდეს მხოლოდ 13 სინათლის წლის მოშორებით. “ჩვენ არ ვიცით შესაძლებელია თუ არა სიცოცხლის არსებობა პლანეტაზე რომელიც წითელ ჯუჯას გარემოექცევა, მაგრამ ეს აღმოჩენები გამოწვევას უზმადებს ჩემს ცნობისმოყვარეობას, თუ სიცოცხლის კოსმოსური აკვნები, უფრო სხვადასხვაგვარია ვიდრე ჩვენ ადამიანებს წარმოგვიდგენია.” ამბობს ნატალი ბათალჰა კეპლერის მისიის მეცნიერი.

კოსმოსის გასაღები – შავი ხვრელები, ჰიპოთეზა თუ ფაქტი?

როგორც უკვე დაგპირდით ეს არის გაგრძელება პოსტისა კოსმოსი გასაღები – ანუ საიდან ვიცით უცნაური რაღაცეები და აი მივადექით მისტერიულ შავ ხვრელებს. ამ ობიექტებზეც ხშირად უკითხავთ “ჰიპოთეზაა თუ არსებობს მათი არსებობის დამადასტურებელი რაიმე ფაქტი?”

რადგან ამის გაგება გვსურს მოვყვეთ შავი ხვრელების ისტორია:

კოსმოსის გასაღები – ანუ საიდან ვიცით უცნაური რაღაცეები

მკითხველთა მცირე აუდიტორია, რომელიც უკვე ყავს ბლოგს და მის facebook გვერდსაც ადევნებს თვალ ყურს, ალბათ შეამჩნევდა ვიდეოს, სტივენ ჰოკინგის – კოსმოსის გასაღები. ძალიან კარგი ფილმია, განსაკუთრებით მოსწავლეებისთვის და ახლად დაინტერესებული კოსმოსის ენთუზიასთებისთვის. facebook-ის გვერდზე მხოლოდ ბლოგის პოსტებს არ ვამისამართებ. “სამყარო შენს ოთახში”-ის პირწიგნაკს პატარა ავტონომია აქვს იმ გაგებით რომ ხშირად ვდებ იმ მასალას რაც ბლოგზე არ იდება. მაგალითად ცალკეული საინტერესო სურათები, ორ სიტყვიანი საინტერესო ამბები და ვიდეოები. ასეთი რამეების დადება აქ, ძალიან დააწვრილმანებდა ბლოგს და tumblr-ის იმ ბლოგებს დაამგვანებდა მხოლოდ gif-ებით რომაა გატენილი. მოკლედ რატომ დავიწყე ამხელა რამის მოყოლა. ჰოკინგის ფილმი რომ დავდე facebook-ზე, სულ არ ვაპირებდი ამ ფილმის სახელის გამოყენებას პოსტის სათაურად, მაგრამ მოგვიანებით ერთი კამათის ამბავი გამახსენდა და შემდეგ პოსტის დაწერაც მომინდა, სხვა უკეთესი სახელი ვერ მოვუფიქრე, თუ არა ისევ –  კოსმოსის გასაღები. ამ ფილმის სათაური მიტრიალებდა გონებაში და ვიფიქრე ჯანდაბას იყოს. ამაზე უკეთესი სახელი არც შეეფერება მეთქი.

ბნელი მატერიის რევოლუციური თეორია

სამყარო სავსეა ბნელი მატერიით. არავინ იცის რისგან შედგება ის. ოსლოს უნივერსიტეტის ფიზიკოსი ამ მისტერიის მათემატიკურ ამოხსნამდე მივიდა.

ასტროფიზიკოსებმა უკანასკნელი 80 წლის მანძილზე იციან რომ სამყაროს უდიდესი ნაწილი შედგება უცნობი ბნელი მატერიისგან. “ჩვენ ვეძებთ ახალ წევრს ჩვენს ნაწილაკთა ზოოპარკში, რათა ამოვხსნათ ბნელი მატერია. ვიცით რომ ის ძალზედ ეგზოტიკური ცხოველია. ვფიქრობ მივაგენით დამაჯერებელ ამოხსნას.” – ამბობს არე რაკლევი ნაწილაკების ფიზიკის პროფესორი ოსლოს უნივერსიტეტის ფიზიკის დეპარტამენტში. ის უნივერსიტეტის წამყვანი თეორიტიკოსია. მის ჰიპოთეზას აქვს პრეტენზია რომ ხსნის ბნელი მატერიის შემადგენლობას და იმას თუ როგორ არის შესაძლებელი უჩინარი ნაწილაკების ექსპერიმენტულად აღმოჩენა.

თუმცა ბნელი მატერია უჩინარია, ასტროფიზიკოსებმა იციან რომ ის არსებობს. მის გარეშე შეუძლებელია აიხსნას თუ როგორ კრავს სამყარო ხილულ მატერიას ერთად. მსოფლიოში ცნობილი შვეიცარელი ფიზიკოსი ფრიც ზვიკი ჯერ კიდევ ადრეულ 1930-იანებში აყალიბებდა ბნელი მატერიის კონცეფციას. ასტროფიზიკოსებმა გამოითვალეს რომ დაკვირვებადი  სამყაროს მასის 80% უჩინარია. გრავიტაციის წყალობით ბნელი მატერია ერთად იკვრება, როგორც ჩვეულებვრივი მატერია.