ეგზოპლანეტების “აწონვის” ახალი მეთოდი

ეგზოპლანეტების მასის გაგება ძალზედ მნიშვნელოვანია, იმისთვის თუ რამდენად პოტენციურად ხელსაყრელი პლანეტაა სიცოცხლის არსებობისთვის. უკანასკნელ ოც წელიწადში მეცნიერებმა 900-ზე მეტი პლანეტა და 2300-ზე მეტი პოტენციური პლანეტა (საჭიროებს საბოლოო დადასტურებას) აღმოაჩინეს ჩვენი მზის სისტემის გარეთ. პლანეტის მასის გაგება მეცნიერებს ეხმარება იმის გაგებაში რამდენად ცხელი ან ცივია პლანეტა, აქვს თუ არა მაგნიტური ველი, კარგავს თუ არა ატმოსფერო აირებს და ა.შ.

“მასა ყველაფერზე მოქმედებს” ამბობს ჯულიენ დე უიტი მკვლევარი მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტიდან “თუ არ გაქვს ეს მონაცემი, მაშინ პლანეტის მახასიათებლების დიდი ნაწილი გაურკვეველი რჩება”

არსებული მეთოდები პლანეტების მასის გასაგებად ლიმიტირებულია, მთავარი ტექნიკა რომელსაც მეცნიერები იყენებენ არის რადიალური მეთოდი, ამ მეთოდის მიხედვით მეცნიერები აკვირდებიან მშობელი ვარსკვლავის განმეორებად რხევებს, რომელიც იმის ნიშანია რომ ვარსკვლავი და პლანეტა გრავიტაციულ ურთიერთქმედებას განიცდიან. გრავიტაცია თავის მხრივ დაკავშირებულია მასასთან. რაც მეტად ირხევა ვარსკვლავი მეტი მასა გააჩნია პლანეტას.

ამ მეთოდის პრობლემა ისაა რომ ის არ მუშაობს პლანეტური სისტემების ფართო სპექტრზე, იმ პლანეტებზე რომლებიც შესამჩნევად ვერ იწვევენ მშობელი ვარსკვლავის რხევას, მაგალითად მცირე მასის პლანეტები. ან პლანეტები რომელბსაც ფართო ორბიტა გააჩნიათ და ვარსკვლავიდან შედარებით შორს მდებარეობენ. 

მეცნიერები ამბობენ რომ შეიმუშავეს პლანეტების “აწონვის” ახალი მეთოდი. საჭიროა მხოლოდ ამ პლანეტების ატმოსფეროს დაკვირვება.

ატმოსფერო მაღალ ფენებში უფრო და უფრო თხელი ხდება, დედამიწის შემთხვევაშიც ასეა, რაც უფრო მაღლა ადიხარ, პლანეტის გრავიტაცია უფრო და უფრო სუსტდება. რადგან გრავიტაციის ძლიერება დამოკიდებულია პლანეტის მასაზე, მკვლევარებს შეუძლიათ გამოთვალონ ეგზოპლანეტის მასა, იმის მიხედვით თუ რამდენად თხელდება ატმოსფერო სიმაღლესთან ერთად. ამ ყველაფრისთვის საჭიროა ეგზოპლანეტის დაკვირვება მაშინ როდესაც ის აღმოჩნდება ჩვენსა და მშობელ ვარსკვლავს შორის. ატმოსფეროს დასაკვირვებლად საჭიროა მშობელი ვარსკვლავის სინათლემ გაიაროს პლანეტის ატმოსფეროში და ჩვენამდე მოაღწიოს. (ეს მეთოდი სამწუხაროდ მხოლოდ ატმოსფერის მქონე პლანეტებზე მოქმედებს, თუმცა თუ სიცოცხლისთვის ხელსაყრელი პლანეტები გვაინტერესებს, უატმოსფერო პლანეტები არც გამოგვადგება)

მეთოდის შესამოწმებლად, მკვლევარებმა ის გამოიყენეს ეგზოპლანეტაზე რომელიც ცნობილია როგორც HD189733b. პლანეტა მდებარეობს დედამიწიდან 63 სინათლის წლის მოშორებით. აღმოაჩინეს 2005 წელს. ახალი მეთოდით გამოთვლილი მასა დაემთხვა რადიალური მეთოდის მიღებულ პასუხს (დაახლოებით 1,15 იუპიტერის მასა)

ახალი მეთოდი ჯერ ჯერობით მოქმედებს მხოლოდ გაზის გიგანტებზე, (იუპიტერის და სატურნის მასის პლანეტები) მკვლევარები ამბობენ რომ ახალი მეთოდი საშუალებას მისცემს მათ გამოიკვლიონ ისეთი პლანეტები რომლებიც გარემოექცევიან ძალზედ აქტიურ ვარსკვლავებს. ასეთი პლანეტების მასის რადიალური მეთოდით გაგება ხანდახან ძალიან ძნელი და შეუძლებელიცაა, რადგან ვარსკვლავის რხევა ქაოტურია და ხშირად გამოწვეულია არა პლანეტის გამო არამედ ვარსკვლავის ზედაპირზე  კორონალური ამიფრქვევების შედეგად.

ჯეიმს ვების და EChO-ს მეშვეობით (ევროპილი კოსმოსური სააგენტოს პოტენციური ეგზოპლანეტებზე მონადირე კოსმოსური ტელესკოპი)  ტელესკოპის გაშვების შემთხვევაში ამ მეთოდის გამოყენებით შესაძლებელი გახდება დედამიწის მსგავსი (მცირე) პლანეტების მასის გაგებაც.

მეცნიერები დიდ იმედს ამყარებენ ახალ მეთოდზე.

SPACE.COM-ის მიხედვით

პაწაწინა მთვარის ზომის პლანეტა – ახალი რეკორდი მცირე ეგზოპლანეტების აღმოჩენაში

სურათზე მარცხნიდან მერკური, Kepler 37b და მთვარე

კეპლერის მისიის მეცნიერებმა დააანონსეს ახალი პლანეტური სისტემის აღმოჩენის შესახებ. პლანეტური სისტემა განსაკუთრებულია იმით რომ აღმოჩენილია უმცირესი ეგზოპლანეტა. პლანეტა Kepler 37b ყველაზე მცირე ზომის პლანეტაა არა მხოლოდ ეგზოპლანეტებს შორის არამედ ჩვენ მზის სისტემის პლანეტებს შორისაც. ის მერკურზე უფრო მცირეა და ზომით ოდნავ აღემატება ჩვენ მთვარეს. ეს აღმოჩენა არის ახალი ზღვარი პლანეტურ მეცნიერებაში.

რა ღირს მეცნიერება?

ხშირად შემხვედრია ადამიანები რომლებიც ამბობენ – რაში იხარჯება ამდენი ფული? 10 მილიარდი დოლარი რაღაც ამაჩქარებლისთვის? 2.5 მილიარდი რაღაც მარსმავალში? დედამიწაზე ხომ ყველა პრობლემა მოვაგვარეთ და ეხლა მარსსაც ვეპოტინებით? მილიარდი ევრო  უკიდურესად დიდი ტელესკოპისთვის რომ ვიღაც მეცნიერმა ორგაზმი განიცადოს გალაქტიკების სურათის ყურებისას? – არ ჯობია ეს ფული ქველმოქმედებისთვის გამოვიყენოთ? რეალური პრობლემები მოვაგვაროთ? – ეს გაუგებრობა გამოწვეულია მხოლოდ იმიტომ რომ ამ ხალხს არ აქვს გაცნობიერებული მეცნიერების როლი და მნიშვნელობა. ადამიანს რომელიც თავისი ცხვირის იქეთ ვერ იყურება, არ შეუძლია წარმოიდგინოს რა ფუნდამენტური მნიშვნელობა აქვს მეცნიერებას და ტექნოლოგიას. აქ იგივე სახის პრობლემას ვაწყდებით, რამაც ქართულ სივრცეში გზების მშენებლობასთან დაკავშირებული მეტად ცნობილი ხუმრობის გაჩენა გამოიწვია “ასფალტი ვჭამოთ?” ასფალტს რათქმაუნდა ვერ შეჭამ, მაგრამ იმ გზაზე ხვალ ზეგ გადაზიდავენ საქონელს რაც ეკონომიკას წაადგება.

პროტონებს იმიტომ არ აჯახებენ რომ მეცნიერები გაერთონ, გალაქტიკების სურათებს იმიტომ არ იღებენ რომ რომელიმე მეცნიერმა ორგაზმი განიცადოს. ეს ყველაფერი არის ცოდნისთვის რომელიც ცივილიზაციის გადარჩენის ერთადერთი შანსია. ვერც ერთი ქველმოქმედება, ვერც ერთი სოციალური პროექტი ვერ გიხსნის ცოდნის გარეშე. თუ არ იცი როგორ გადარჩე. გადარჩენა კი იმაზე აქტუალურია ვიდრე თქვენ ფიქრობთ.

2036 წელს აპოფისი არ ემუქრება დედამიწას

გახსოვთ ალბათ სულ ცოტა ხნის წინ, მას შემდეგ რაც 2012 წლის აპოკალიფსის ისტერიკა ოდნავ მინავლდა, გავრცელდა ამბავი ასტეროიდის შესახებ რომელიც პოტენციურ საფრთხეს წაროადგენდა დედამიწისთვის 2036 წელს. უფროსწორად ყურადღება მიიპყრო ამ ამბავმა, თორემ მანამდე ასტეროიდიც იყო ცნობილი და პოტენციური საფრთხეც. უბრალოდ ფართო პუბლიკამ მას შემდეგ მიაქცია ყურადღება, რაც აპოკალიფსის თემა აქტუალური გახდა. ეს ამბავი არ იყო შეთხზული ჭორებისა და ლეგენდებისგან. ასტეროიდი ნამდვილად არსებობს და 2029-სა და 2036-ში მართლაც ახლოს ჩაგვიქროლებს, მისი ზომა და კინეტიკური ენერგია დედამიწასთან შეჯახებისას საკმარისია იმისთვის რომ გამოიწვიოს აფეთქება რომელიც 20-ჯერ უფრო ძლიერი იქნება ვიდრე დღეს არსებული ყველაზე უფრო ძლიერი ატომური ბომბისა. იგი აღმოაჩინეს 2004 წელს და მალევე მოხვდა პოტენციურად საშიშ ობიექტთა სიაში. რადგან ის დროდადრო უახლოვდებოდა დედამიწას და გამოთვლების შედეგად 2036-ში შესაძლოა შეგვჯახებოდა კიდეც. მაგრამ ეს მხოლოდ ალბათობა იყო (1 შანსი 40 000-დან) რადგან არ არსებობდა ზუსტი მონაცემები აპოფისის ტრაექტორიაზე. დასაკვირვებლად ასტრონომებისთვის აპოფისი ფრიად რთული სამიზნე გამოდგა. რადგან შორეული ასტეროიდები, რომელიც არარეგულარული ფორმის არიან და სხვა ციურ სხეულებზე გაცილებით მცირე ზომის, სინათლეს ცუდად (და ცოტას) ირეკლავენ. ობიექტის დიდი ნაწილი წყვდიადში რჩება და რთულია მისი ზომის და ტრაექტორიის განსაზღვრა. მაგრამ ასტრონომების თქმით აპოფისი დაკვირვებისთვის ახლა შედარებით მოსახერხებელ ადგილას იმყოფება, ის 14 მილიონი კილომეტრის მანძილზე გვერდს უვლის დედამიწას. რამაც ასტრონომებს საშუალება მისცა უკეთ შეესწავლათ ობიექტის ტრაექტორია და დაედგინათ ზუსტი ზომა.