ეგზოპლანეტების “აწონვის” ახალი მეთოდი

ეგზოპლანეტების მასის გაგება ძალზედ მნიშვნელოვანია, იმისთვის თუ რამდენად პოტენციურად ხელსაყრელი პლანეტაა სიცოცხლის არსებობისთვის. უკანასკნელ ოც წელიწადში მეცნიერებმა 900-ზე მეტი პლანეტა და 2300-ზე მეტი პოტენციური პლანეტა (საჭიროებს საბოლოო დადასტურებას) აღმოაჩინეს ჩვენი მზის სისტემის გარეთ. პლანეტის მასის გაგება მეცნიერებს ეხმარება იმის გაგებაში რამდენად ცხელი ან ცივია პლანეტა, აქვს თუ არა მაგნიტური ველი, კარგავს თუ არა ატმოსფერო აირებს და ა.შ.

“მასა ყველაფერზე მოქმედებს” ამბობს ჯულიენ დე უიტი მკვლევარი მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტიდან “თუ არ გაქვს ეს მონაცემი, მაშინ პლანეტის მახასიათებლების დიდი ნაწილი გაურკვეველი რჩება”

არსებული მეთოდები პლანეტების მასის გასაგებად ლიმიტირებულია, მთავარი ტექნიკა რომელსაც მეცნიერები იყენებენ არის რადიალური მეთოდი, ამ მეთოდის მიხედვით მეცნიერები აკვირდებიან მშობელი ვარსკვლავის განმეორებად რხევებს, რომელიც იმის ნიშანია რომ ვარსკვლავი და პლანეტა გრავიტაციულ ურთიერთქმედებას განიცდიან. გრავიტაცია თავის მხრივ დაკავშირებულია მასასთან. რაც მეტად ირხევა ვარსკვლავი მეტი მასა გააჩნია პლანეტას.

ამ მეთოდის პრობლემა ისაა რომ ის არ მუშაობს პლანეტური სისტემების ფართო სპექტრზე, იმ პლანეტებზე რომლებიც შესამჩნევად ვერ იწვევენ მშობელი ვარსკვლავის რხევას, მაგალითად მცირე მასის პლანეტები. ან პლანეტები რომელბსაც ფართო ორბიტა გააჩნიათ და ვარსკვლავიდან შედარებით შორს მდებარეობენ. 

მეცნიერები ამბობენ რომ შეიმუშავეს პლანეტების “აწონვის” ახალი მეთოდი. საჭიროა მხოლოდ ამ პლანეტების ატმოსფეროს დაკვირვება.

ატმოსფერო მაღალ ფენებში უფრო და უფრო თხელი ხდება, დედამიწის შემთხვევაშიც ასეა, რაც უფრო მაღლა ადიხარ, პლანეტის გრავიტაცია უფრო და უფრო სუსტდება. რადგან გრავიტაციის ძლიერება დამოკიდებულია პლანეტის მასაზე, მკვლევარებს შეუძლიათ გამოთვალონ ეგზოპლანეტის მასა, იმის მიხედვით თუ რამდენად თხელდება ატმოსფერო სიმაღლესთან ერთად. ამ ყველაფრისთვის საჭიროა ეგზოპლანეტის დაკვირვება მაშინ როდესაც ის აღმოჩნდება ჩვენსა და მშობელ ვარსკვლავს შორის. ატმოსფეროს დასაკვირვებლად საჭიროა მშობელი ვარსკვლავის სინათლემ გაიაროს პლანეტის ატმოსფეროში და ჩვენამდე მოაღწიოს. (ეს მეთოდი სამწუხაროდ მხოლოდ ატმოსფერის მქონე პლანეტებზე მოქმედებს, თუმცა თუ სიცოცხლისთვის ხელსაყრელი პლანეტები გვაინტერესებს, უატმოსფერო პლანეტები არც გამოგვადგება)

მეთოდის შესამოწმებლად, მკვლევარებმა ის გამოიყენეს ეგზოპლანეტაზე რომელიც ცნობილია როგორც HD189733b. პლანეტა მდებარეობს დედამიწიდან 63 სინათლის წლის მოშორებით. აღმოაჩინეს 2005 წელს. ახალი მეთოდით გამოთვლილი მასა დაემთხვა რადიალური მეთოდის მიღებულ პასუხს (დაახლოებით 1,15 იუპიტერის მასა)

ახალი მეთოდი ჯერ ჯერობით მოქმედებს მხოლოდ გაზის გიგანტებზე, (იუპიტერის და სატურნის მასის პლანეტები) მკვლევარები ამბობენ რომ ახალი მეთოდი საშუალებას მისცემს მათ გამოიკვლიონ ისეთი პლანეტები რომლებიც გარემოექცევიან ძალზედ აქტიურ ვარსკვლავებს. ასეთი პლანეტების მასის რადიალური მეთოდით გაგება ხანდახან ძალიან ძნელი და შეუძლებელიცაა, რადგან ვარსკვლავის რხევა ქაოტურია და ხშირად გამოწვეულია არა პლანეტის გამო არამედ ვარსკვლავის ზედაპირზე  კორონალური ამიფრქვევების შედეგად.

ჯეიმს ვების და EChO-ს მეშვეობით (ევროპილი კოსმოსური სააგენტოს პოტენციური ეგზოპლანეტებზე მონადირე კოსმოსური ტელესკოპი)  ტელესკოპის გაშვების შემთხვევაში ამ მეთოდის გამოყენებით შესაძლებელი გახდება დედამიწის მსგავსი (მცირე) პლანეტების მასის გაგებაც.

მეცნიერები დიდ იმედს ამყარებენ ახალ მეთოდზე.

SPACE.COM-ის მიხედვით

კეპლერის ახალი სიურპრიზი

18 აპრილს კეპლერის მისიის მნიშვნელოვანი ახალი აღმოჩენის შესახებ გახდა ცობილი. მისიაში ჩართულმა მეცნიერებმა განაცხადეს ორი ახალი პლანეტური სისტემის აღმოჩენის შესახებ, ამ სისტემებში (სულ შვიდი პლანეტაა) სამი პლანეტა მდებარეობს სასიცოცხლო ზონაში და მისიის ფარგლებში აღმოჩენილი პლანეტებიდან ყველაზე მეტად შეესაბამება დედამიწას. დედამიწის მსგავსი პლანეტები რამდენიმე მნიშვნელოვანი პარამეტრით განისაზღვრება, ესენია ზომა, დაშორება მშობელი ვარსკლვავიდან, (სასიცოცხლო ზონაში მდებარეობა) მასა და სიმკვრივე. ასევე შემცველობა. თუმცა შორეული პლანეტების შემცველობის შესწავლა ძალზედ რთულია.

პაწაწინა მთვარის ზომის პლანეტა – ახალი რეკორდი მცირე ეგზოპლანეტების აღმოჩენაში

სურათზე მარცხნიდან მერკური, Kepler 37b და მთვარე

კეპლერის მისიის მეცნიერებმა დააანონსეს ახალი პლანეტური სისტემის აღმოჩენის შესახებ. პლანეტური სისტემა განსაკუთრებულია იმით რომ აღმოჩენილია უმცირესი ეგზოპლანეტა. პლანეტა Kepler 37b ყველაზე მცირე ზომის პლანეტაა არა მხოლოდ ეგზოპლანეტებს შორის არამედ ჩვენ მზის სისტემის პლანეტებს შორისაც. ის მერკურზე უფრო მცირეა და ზომით ოდნავ აღემატება ჩვენ მთვარეს. ეს აღმოჩენა არის ახალი ზღვარი პლანეტურ მეცნიერებაში.

დედამიწის მსგავსი პლანეტები შესაძლოა უფრო ახლოა

კოსმოსურ ტელესკოპ კეპლერის მეშვეობით, ასტრონომებმა ჰარვარდ სმითსონის ასტროფიზიკის ცენტრში გამოითვალეს რომ ჩვენს გალაქტიკაში  წითელი ჯუჯების 6% გააჩნიათ დედამიწის ზომების პლანეტები ე.წ “საცხოვრებელ ზონებში” ეს არის ზონა ვარსკვლავის გარშემო რომელშიც შესაძლებელია თხევადი წყლი არსებობა. 

მზის სამეზობლოში ვარსკვლავთა უმრავლესობა წითელი ჯუჯაა. მკვლევარებს სჯერათ რომ დედამიწის ზომის პლანეტა, ზომიერი ტემპერატურით, შეიძლება მდებარეობდეს მხოლოდ 13 სინათლის წლის მოშორებით. “ჩვენ არ ვიცით შესაძლებელია თუ არა სიცოცხლის არსებობა პლანეტაზე რომელიც წითელ ჯუჯას გარემოექცევა, მაგრამ ეს აღმოჩენები გამოწვევას უზმადებს ჩემს ცნობისმოყვარეობას, თუ სიცოცხლის კოსმოსური აკვნები, უფრო სხვადასხვაგვარია ვიდრე ჩვენ ადამიანებს წარმოგვიდგენია.” ამბობს ნატალი ბათალჰა კეპლერის მისიის მეცნიერი.

მარსმავლები

1960-იანი წლებიდან დაიწყო კოსმოსური ეპოქა და ადამიანმაც დატოვა დედამიწა. თუმცა მთვარეზე უფრო შორს მისი წასვლა რთული გამოდგა და მომავლისთვის გადაიდო, სამაგიეროდ ადამიანის შექმნილმა ჭკვიანმა მანქანებმა უკან მოიტოვეს მთვარე და მოინახულეს ჩვენი მზის სისტემის თითქმის ყველა პლანეტა და უამრავი მთვარე. შორეული პლანეტების და ციური სხეულების გამოსაკვლევად ჩამოყალიბდა ძირითადად სამი ტიპის მანქანა: 1) კოსმოსური ზონდი რომელიც პლანეტებს და ციურ სხეულებს ორბიტიდან ან სხეულთან ახლოს ჩავლისას სწავლობს, (კოსმოსში რჩება) უღებს სურათებს, იკვლევს მაგნიტურ ველს, რადიაციას და ა.შ. 2) დასაჯდომი მოდული ე.წ Lander არის სტატიკური აპარატი, რომელიც ჯდება პლანეტის (ციური სხეულის) ზედაპირზე, მას არ შეუძლია გადაადგილება. ის მხოლოდ დაშვების ადგილზე ატარებს კვლევას. სწავლობს გეოლოგიას ატმოსფეროს და ა.შ. 3) მესამე ეს არის მოსიარულე რობოტი, ე.წ Rover (მოსიარულე) რომელიც ჯდება პლანეტის ზედაპირზე, გადაადგილდება თავისი სამეცნიერო ინსტრუმენტებითურთ და შეუძლია, არა მარტო ერთ ადგილას არამედ ბევრ სხვადასხვა ადგილას აწარმოოს კვლევა.

მარსის კოლონიზაცია – კითხვები და პასუხები

ორგანიზაცია Mars One გეგმავს მარსის კოლონიზაციის დაწყებას 2023 წელს. 2022 წელს პირველი ოთხი კოლონისტი გაეშურება მარსისკენ და 2023 წელს მოეწყობა ახალ ბინაში, მას შემდეგ ყოველ ორ წელიწადში ჩააკითხავს ახალი ჯგუფი საჭირო ინვენტარით და საკვების მარაგით. ამ თემაზე სულ ცოტა ხნის წინ დავწერე პოსტში რატომ არ მივფრინავთ მარსზე? თუ რატომ მივუბრუნდი საკითხს ასე მალე ამის მიზეზია space.com-ის ახალი ინტერვიუ Mars One-ის დამფუძნებელთან და გენერალურ დირექტორთან ბას ლანდსროპთან. Mars One შემოსავლების მისაღებად და ხარჯების დასაფარად  აპირებს პროექტი უპრეცედენტო მასშტაბის სატელევიზიო შოუდ აქციოს.

წარმოგიდგენთ space.com-ზე გამოქვეყნებულ ინტერვიუს ბას ლანდსროპთან

მთვარეები – დამოუკიდებელი სამყაროები

საუკუნეების განმავლობაში ღამის ცაზე ვუყურებდით ჩვენი თანამგზავრის ლაქებიან სახეს და ვცდილობდით გაგვეგო რა არის. რისთვის არის… ის ხან ღვთაება იყო, ხან მნათობი, სპეციალურად ღამის გასანათებლად. (დაბადება 1.16 გააჩინა ღმერთმა ორი მთავარი მნათობი, – დიდი მნათობი დღის განმგებლად და მცირე მნათობი ღამის განმგებლად – და ვარსკვლავები.) მაგრამ ახალ ეპოქაში, მეცნიერების განვითარებამ გამოავლინა რომ მთვარე ისეთივე სხეულია როგორც დედამიწა. მას აქვს მთები, ველები და კრატერები. დედამიწის მსგავსად ისიც ქანების და კლდის დიდი სფეროა, იმ განსხვავებით რომ მთვარე შიშველია, არც წყალი, არც სიცოცხლე. ამ ახალი ეპოქის დასაწყისშივე გაირკვა რომ ჩვენი მთვარე არ არის ერთადერთი თანამგზავრი რომელიც პლანეტას გარემოექცევა. 1610 წელს გალილეომ იხილა იუპიტერის ოთხი დიდი მთვარე. დედამიწა ერთადერთი არ ყოფილა რომელსაც ყავს ბუნებრივი თანამგზავრი. მეოცე საუკუნის განმავლობაში როცა ადამიანმა შორეულ კოსმოსში ზონდების გაგზავნა დაიწყო, გამოვლინდა რომ ვენერას და მერკურის გარდა ყველა პლანეტას ყავს თავისი მთვარეები. დიდ პლანეტებს კი თანამგზავრთა მთელი ანტურაჟი ახლავს.  ჩვენ მზის სისტემაში 300-ზე მეტი მთვარეა. ასეთი დიდი რაოდენობის გამო ძალზედ მრავალფეროვანია მათი ტიპები. ჩვენ მზის სისტემაში, ბუნებრივი თანამგზავრები კიდევ უფრო მრავალფეროვან გარემოს გვთავაზობენ ვიდრე პლანეტები, რათქმაუნდა თუ გამოვრიცხავთ დედამიწას, რადგან დედამიწა მრავალფეროვნების და ფერადოვანი სამყაროს ჩემპიონია. მაგრამ დედამიწა ჩვენთვის ნაცნობი ადგილია. მთვარეები კი განსხავებულ და მრავალფეროვან გარემოს გვთავაზობენ, გადავხედოთ რამდენიმე საინტერესო მთვარეს:

რატომ არ მივფრინავთ მარსზე?

60-70-იან წლებში არსებობდა მზის სისტემაში მოგზაურობის თამამი ოცნება. მას შემდეგ რაც 1969 წელს ადამიანმა მთვარეზე ფეხი დადგა, ოცნებამ ხორცი შეისხა და მომავალი კოსმოსური მოგზაურობებიც გაცილებით ადვილი წარმოსადგენი გახდა. მითუმეტეს რომ კოსმოსის დასაპყრობად რესურსებს არ იშურებდნენ სუპერ სახელმწიფოები. ეს იყო არა მეცნიერული ცნობისმოყვარეობა, არამედ პოლიტიკა, მაგრამ ამ რბოლამ დიდი სამსახური გაუწია მეცნიერებას და ტექნოლოგიას. სადაც მთვარეზე გადავიდა ადამიანი, ცოტა ხანში მარსზეც დადგავს ფეხს. მაშინდელი წარმოდგენით, ახლა 2013-ში ალბათ კოლონიაც კი უნდა გვქონდეს წითელ პლანეტაზე. მაგრამ რეალობა უფრო მკაცრი გამოდგა. კოლონია თუ არა, პილოტირებულ მისიას რატომ არ ვგზავნით მარსზე? რა პრობლემაა? თუ მთვარეზე შეგვიძლია? საქმე ისაა რომ მარსი გაცილებით რთული მისიაა. ამ პოსტში ვეცდები განვიხილო მარსზე პილოტირებული მისიის მოწყობის მთავარი სიძნელეები, სანამ მთავარ საკითხებს მივადგები განვაგრძობ 1960-იანებიდან – უფროსწორად 1972-დან როცა უკანასკნელი აპოლო 17-ის მისია გაემგზავრა მთვარეზე და მას შემდეგ დაიხურა ეს პროგრამა.